Lutosława Malczewska – spokrewniona

Opublikowane przez Bartosz Małłek w dniu

Artykuł poświęcony Lutosławie Malczewskiej, dziennikarce, nauczycielce, działaczce, a także córce Kazimierza Malczewskiego, I Prezesa I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech. Coś mocno sobie upodobałem ostatnio tych moich krewniaków Malczewskich. W tym roku przypada 100 rocznica utworzenia Związku Polaków w Niemczech, więc pewnie nie raz jeszcze o Malczewskich będzie. Poniższy artykuł miał ukazać się drukiem, ale trafił do szuflady.

Pochodzenie

Przyszła na świat 24.10.1914 roku we Wrocławiu, była córką Kazimierza Malczewskiego (05.02.1886 – 16.01.1969) oraz Jadwigi zd. Bigo (16.02.1894-25.05.1984). Ojciec Lutosławy pochodził z Krajny (kraina historyczna na pograniczu woj. wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego), z rodziny o korzeniach chłopsko-rzemieślniczych, był dziennikarzem, działaczem plebiscytowym oraz jednym z czołowych działaczy Związku Polaków w Niemczech  urodzonym w Runowie Krajeńskim. Matka, również dziennikarka, pochodziła ze Lwowa, z rodziny galicyjskiego wyższego urzędnika. 

Lutosława Malczewska Źródło: A. Zawisza, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim w latach 1918-1939. Wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1972.

Edukacja

Lutosława uczęszczała do gimnazjum w Raciborzu oraz Opolu.
Ze względu na działalność społeczno-polityczną ojca od najmłodszych lat była niezwykle aktywna. W Raciborzu należała do Towarzystwa Gimnastycznego “Sokół”, chóru “Harmonia”, do amatorskiego zespołu dramatycznego działającego przy Domu Polskim “Strzecha” a także udzielała się w Kole Młodych. W Opolu działała w harcerstwie oraz udzielała się w ruchu śpiewaczym, należała także do chóru “Lutnia”.

Lutosława Malczewska była członkiem Związku Polaków w Niemczech, do którego wstąpiła w 1932 roku. W organizacji należała do zespołu artystycznego, a także brała udział
w licznych koloniach oraz obozach. W 1932 roku ojciec Lutosławy założył polską księgarnię w Opolu, która to prawnie przepisana była na Lutosławę. Malczewska pomagała ojcu przy prowadzeniu księgarni kolportując polskie książki. Księgarnia Malczewskich była również zaopatrzona w różnego rodzaju dewocjonalia.
W latach 1935-1939 studiowała filologię angielską i niemiecką na Śląskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma (obecnie Uniwersytet Wrocławski). W tym czasie była jedyną Polką na tej uczelni. Mieszkała na pensji u sióstr Urszulanek.

Działała w Związku Akademików Górnoślązaków Silesia Superior oraz udzielała się społecznie w środowisku wrocławskiej polonii. Na skutek swojej działalności zainteresowała się nią Tajna Policja Państwowa.
10 czerwca 1939 roku na antypolskim wiecu w Auli Leopoldyńskiej, padły słowa:
„Z dniem dzisiejszym zabrania się Polakom wstępu do Uniwersytetu. Jesteśmy przekonani, że od dnia dzisiejszego już nigdy więcej polska stopa nie przekroczy progów tej niemieckiej uczelni”.

20 czerwca 1939 roku we wszystkich salach wykładowych pojawiły się ogłoszenia kategorycznie zabraniające studentom polskim wstępu na uczelnie. Tym samym relegowano 18 polskich studentów: Leona Choderę, Józefa Czecha, Pawła Czecha, Jana Gałązkę, Franciszka Grzesika, Mariana Horsta , Pawła Kasperka, Alojzego Kowala,  Franciszka Łengowskiego, Lutosławę Malczewską, Franciszka Małka, Jana Marszałka, Antoniego Pisarczyka, Władysława Planetorza, Adama Suszkę, Bronisława Thomasa, Gerarda Tomechnę oraz Adolfa Warzoka.
Na nic się zdała interwencja studentów u rektora uczelni i w senacie akademickim. Zarządzenie wyszło od władz NS-Studentenbundu (hitlerowskiej organizacji studenckiej). Pomimo tych wydarzeń większości studentów udało się uzyskać wszystkie podpisy
w indeksie oraz zaliczyć ćwiczenia.  Profesorowie oraz asystenci okazali przychylność mimo grożącym im za to konsekwencjom.

Indeks studentki filologii – Lutosławy Malczewskiej, Wrocław 1935 r. Źródło: A. Zawisza, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim w latach 1918-1939. Wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1972.

Studenci ze Związku Akademików Górnoślązaków Silesia Superior, Wrocław 1931 r. Źródło: A. Zawisza, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim w latach 1918-1939. Wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1972.


Wojna i losy powojenne

Po wybuchu II Wojny Światowej Malczewscy zmienili nazwisko na konspiracyjne Maleszewski, a Lutosława przybrała imię Barbara. Przebywali jakiś czas w Górach Świętokrzyskich, ale głównym miejscem do którego trafili było Jastrzębie w powiecie radomskim. Tam pomimo ukrywania Malczewscy prowadzili dalej swoją aktywność,
a sama Lutosława uczyła miejscową młodzież.

W 1945 roku powróciła wraz z rodziną do Opola, przez 5 lat uczyła w liceum ogólnokształcącym. W latach 1946-1950 była członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego.
W 1950 roku wróciła na studia, które ukończyła w 1952 roku.
Po okresie związanym z dydaktyczną działalnością odezwały się geny odziedziczone zarówno po ojcu jak i po matce, Lutosława została dziennikarką i współpracowniczką “Słowa na Śląsku”. Od października 1952 warszawskie “Słowo powszechne” było wydawane razem z niedzielnym dodatkiem “Słowo na Śląsku”. Redaktorem naczelnym “Słowa na Śląsku” był Zbyszko Bednorz. Do zespołu jego współpracowników należała m.in. Lutosława Malczewska. Na przełomie lat 1954/1955 w miejsce „Słowa” powstał „Katolik” , pismo niedzielne PAX, które przejęło personel poprzednika, a także współpracowników i czytelników. Tak też rozpoczęła się długoletnia współpraca Lutosławy Malczewskiej ze Stowarzyszeniem PAX gdzie m.in. została kierownikiem referatu do spraw nauki w Oddziale Wojewódzkim.
Od 1956 roku działała w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich.

Dokumenty Tajnej Policji Państwowej w Opolu. Źródło: Archiwum Państwowe w Opolu, fotografia autora.

8 maja 1971 roku, spotkanie poświęcone pamięci Kazimierza Malczewskiego w bibliotece przy ulicy Luboszyckiej w Opolu. Od lewej Jadwiga Malczewska z d. Bigo (matka Lutosławy), Lutosława Malczewska. Zdjęcie ze zbiorów Antoniego Wicherka, siostrzeńca Kazimierza Malczewskiego. Źródło: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy. Zdjęcie archiwum własne.

Działalność społeczno-polityczna

Lutosława, podobnie jak jej ojciec, była aktywna społecznie, a nawet politycznie. W 1965 roku została  radną Powiatowej Rady Narodowej w Opolu, funkcję tę pełniła do 1973 roku. Za swoją działalność w 1971 roku otrzymała Kawalerski Krzyż Odrodzenia Polski. W 1972 roku otrzymała także Śląską Nagrodę im. Juliusza Ligonia.

W 1974 została ponownie  radną, tym razem Miejskiej Rady Narodowej w Opolu.
W 1989 roku została odznaczona medalem Uniwersytetu Wrocławskiego.
W 1992 roku otrzymała Nagrodę Marszałka Województwa Opolskiego im. Karola Miarki.
Lutosława Malczewska brała aktywny udział w życiu Związku Polaków w Niemczech, m.in. brała udział w uroczystościach z okazji rocznic utworzenia Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech, która miała swoją siedzibę w Opolu.
W 1998 roku otrzymała w Szczecinie nagrodę im ks. dr. Bolesława Domańskiego
za nieustanne realizowanie prawdy “Co dzień Polak Narodowi służy”.

10.06.1999 została ponownie odznaczona medalem Uniwersytetu Wrocławskiego.
Ze wzruszenia Lutosławie Malczewskiej więzły słowa w gardle:
– My, ludzie spod znaku Rodła głęboko przeżywamy, kiedy w obecnych czasach jeszcze się nas dostrzega.
20.12.1999 roku została po raz kolejny uhonorowana. Nadano jej godność Honorowego Członka Towarzystwa Miłośników Wrocławia. Godności tej dostąpiła w znakomitym gronie ówczesnego rektora Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Romualda Gellesa, ówczesnego prezydenta miasta Wrocławia Bogdana Zdrojewskiego, a także ks. kardynała Henryka Gulbinowicza.
Także jej rodzinne Opole, kolejny raz ją doceniło Rada Miasta nadała jej tytuł „Zasłużony Obywatel Miasta Opola” Tytuł został nadany uchwałą Nr XXIII/366/00 z dnia 27 kwietnia 2000 roku.
14.12.2004 roku, w wieku 90 lat, Lutosława Malczewska zmarła. Zostaje pochowana obok swojego ojca Kazimierza Malczewskiego w alei zasłużonych na Cmentarzu Centralnym na opolskiej Półwsi. Przez całe życie była związana z Opolem, Rodłem i Związkiem Polaków w Niemczech.

Od lewej: Lutosława Malczewska, Andrzej Pałosz, Zdzisław Rusinek, Jan Grabski. Zdjęcie ze zbiorów Antoniego Wicherka, siostrzeńca Kazimierza Malczewskiego. Źródło: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy. Zdjęcie archiwum własne.

Od lewej: Kazimierz Malczewski, Lutosława Malczewska. Zdjęcie ze zbiorów Antoniego Wicherka, siostrzeńca Kazimierza Malczewskiego. Źródło: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy. Zdjęcie archiwum własne.

Lutosława Malczewska odbiera Złoty Medal Uniwersytetu Wrocławskiego. Źródło: Przegląd Uniwersytecki. http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34426/PDF/PU_1999_07.pdf

Grób Lutosławy Malczewskiej. Aleja Zasłużonych Cmentarz centralny na opolskiej Półwsi. Źródło: Archiwum autora.

Literatura

  1. A. Pałosz, Mała uliczka w Opolu (rzecz o Kazimierzu Malczewskim), Wyd. Instytut Śląski. Opole 1996.
  2. A. Warzak, Na Uniwersytecie Wrocławskim przed laty [w:] Ci, co przetrwali, Wspomnienia Polaków z Dolnego Śląska, Wyd. Ossolineum, Wrocław 1959, s. 117.
  3. A. Zawisza, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim w latach 1918-1939. Wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1972.
  4. “Gazeta Wrocławska” 6.11.1999, Wrocław 1999.
  5. H. Lehr, E. Osmańczyk, Polacy spod znaku Rodła, Wyd. MON, Warszawa 1972.
  6. J. Glensk, Prasa Śląska Opolskiego w czterdziestoleciu PRL [w:]  Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, X X V 3, Wyd. IBL PAN, Warszawa 1986, s. 121-122.
  7. Personalia [w:] “Przegląd Uniwersytecki”, nr 1 rok VI, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2000, s. 2.
  8. Pomagamy sobie w pracy, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Opolu, Rok XXIII, nr 1, Opole 1978.

Źródła:


Bartosz Małłek

Urodzony w Opolu, pochodzi z Tarnowa Opolskiego. Absolwent Uniwersytetu Opolskiego na kierunku Politologia o specjalizacji dziennikarskiej. Pilot wycieczek, organizator, animator kultury, społecznik, podróżnik, genealog. Prezes Fundacji Czas Podróżników. Doktorant w zakresie historii na Uniwersytecie Opolskim. Zajmuje się problematyką przesiedleń ze wschodu po 1945 roku, emigracją, genealogią, genealogią genetyczną, a także historią Słowian i Wikingów.