Dziś opowiem o nauczycielu oraz dyrygencie Leonie Malczewskim. Jest ku temu doskonała okazja ponieważ już za chwilę wejdziemy w rok jubileuszowy dotyczący 100-lecia zakrzewskiego ruchu śpiewaczego. Rodzina Malczewskich była niegdyś rozrodzona na Krajnie. Do dziś mieszkają tam Malczewscy, a ja co rusz spotykam nowego kuzyna. Moja krajeńska rodzina na wiele sposobów była związana z muzyką, a przede wszystkim śpiewem, ale akurat u Malczewskich tych śladów nie ma za wiele. Wyjątkiem jest Leon.
Kuzyn Malczewski
Leon Malczewski urodził się 7 czerwca 1906 roku w Runowie Krajeńskim. Jego rodzicami byli Mieczysław Malczewski oraz Józefa Sobieszczyk. Wujkiem Leona (bratem Mieczysława) był Kazimierz Malczewski, pierwszy prezes I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech (pisałem o nim m.in. tutaj Kazimierz Malczewski – spokrewniony).
O Leonie wiadomo mi niewiele, był na pewno nauczycielem w Zakrzewie, ale zasłynął jako chórmistrz.
W 6 lipca 1933 roku wziął ślub w Bydgoszczy z Marią Kajer (niestety jest to informacja zaczerpnięta z dopisku na dokumencie, imię i nazwisko panny młodej jest niewyraźne).
Szkoła i chór Echo w Zakrzewie
Na początku 1922 roku w Zakrzewie powstał pierwszy chór męski. Stało się to z inicjatywy Ks.Patrona Bolesława Domańskiego (o jego genealogii pisałem tutaj Genealogia ks. Bolesława Domańskiego). Dyrygentem chóry był Józef Chyliński, miejscowy organista (nie mam pojęcia czy Agnieszka Chylińska jest spokrewniona 😉 ). Następnie znowu z inicjatywy ks. Patrona oraz Władysława Wittstocka ok. 1930 roku powstaje czterogłosowy chór mieszany.
Po Wittstocku, który stworzył bardzo dobry chór, dyrygentem zostaje Leon Malczewski. Przybył on do Zakrzewa mniej więcej w pierwszej połowie 1935 roku. W styczniu 1935 roku zachorował pan Wittstock i to właśnie Leon przejął od niego obowiązki dyrektora szkoły i dyrygenta. Swoje funkcje pełnił aż do 1939 roku. Na parę dni przed wybuchem II wojny światowej aresztowało go Gestapo.
Poniższe zdjęcia pochodzą ze zbiorów Romana Rożeńskiego.
27 czerwca 1936 roku. Zakrzewski chór „Echo” na Zlocie Śpiewaków Polskich z Zagranicy zdobył nagrodę w postaci statuetki Fryderyka Chopina Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Nagroda wyeksponowana jest w Domu Polskim w Zakrzewie.
Warszawa, rok 1937. Na schodach kościoła św. Aleksandra przy placu Trzech Krzyży stoi chór Echo z Zakrzewa razem ze swoim dyrygentem Leonem Malczewskim (ze zgiętym kolanem).
Chór Echo ze swoim dyrygentem podczas Dni Drzymały w Nakle nad Notecią w 1937 roku.
Losy wojenne Malczewskiego
Wszelkie poniższe materiały pochodzą ze zbiorów Archiwum Arolsen http://arolsen-archives.org .
Powyżej mamy kartę sporządzoną przez kancelarię obozu, tzw. szrajbsztubę obozu koncentracyjnego Dachau. Malczewski przybył do Dachau 5 marca 1940 roku. Teoretycznie jego numer obozowy to 1636. Jednak niemożliwe żeby w 1940 roku było tak mało więźniów, więc numer ten nie wynikał na pewno z liczby więźniów, więźniowie dostawali często numery po innych. Na karcie podany jest także numer 36954 i ta liczba jest już bardziej wiarygodna. W Dachau było łącznie ok. 200 000 ludzi. Z dokumentów wynika, że Malczewski opuścił obóz dopiero dzięki wyzwoleniu go przez Aliantów w 1945 roku.
Kategoria, która została mu przypisana to „Sch”, co oznaczało „areszt ochronny”. Więźniowie polityczni zaliczali się czasem do tej kategorii. Leon jako nauczyciel w szkole polskiej był zapewne traktowany jako więzień polityczny. Nosił czerwony trójkąt. Poniżej jest data jego urodzenia 7.6.06, miejsce urodzenia czyli Runowo i miejsce zamieszkania/pracy czyli Buschdorf (Zakrzewo). Potem Kreis Flatow, czyli powiat Złotów. Następnie v. to oznaczenie mówiące o tym, że Leon był żonaty, a cyfra to ilość dzieci. Rk to rzymski katolik, a na końcu narodowość.
Z jego więziennych dokumentów można wyczytać, że mieszkał on w Bydgoszczy przy ulicy Kościuszki 26.
25 sierpnia 1939 roku został aresztowany przez Gestapo w Pile w ramach akcji skierowanej przeciwko polskiej inteligencji. Od tego czasu zapewne był też więziony w Pile, aż do 4 października 1939 roku, po czym trafił do Obozu Koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie przebywał do 4 marca 1940 roku. Po czym został przewieziony do Dachau, gdzie był więziony do 29 kwietnia 1945 roku, gdy obóz został wyzwolony. Pełnił funkcję sekretarza bloku.
Dowiadujemy się także o jego służbie wojskowej. W lipcu 1928 roku był szeregowym w 14 pułku piechoty we Włocławku, a następnie od lipca do września był w 62 pułku piechoty. W kwestionariuszu opisuje swoją pracę dla mniejszości polskiej w Prusach. 1929-1934 Prusy Wschodnie. 1934-1939 Prusy Zachodnie.
Deklaruje powrót do Bydgoszczy. Podaje także osoby mogące za nim poręczyć. Nie ma wśród nich żony. Być może zwyczajowo nie podaje się najbliższej rodziny, bądź wiedział, że zginęła.
Kwestionariusz z Sachsenhausen i list w sprawie maszyny do pisania.
Treść listu:
Dotyczy Leo Malczewskiego, zamieszkałego wcześniej Buschdorf Kreis Flatow.
15 grudnia 1939 r. wysłaliśmy zapytanie do (niewyraźne) wyżej wymienionej osoby.
Pan Malczewski był wcześniej dyrektorem szkoły w Buschofdorf (Grenzmark ), Kreis Flatow
Bylibyśmy Panu wdzięczni, gdyby nas Pan poinformował, czy pan Malczewski jest wypłacalny i jest w stanie zapłacić w przyszłości.
Jak już pisaliśmy, winny on jest nam część pięniędzy za zakupioną maszynę do pisania. Będziemy Panu wdzięczni, jak Pan nam dostarczy żądanych informacji,
Bank kredytowy.
Wedle strony straty.pl Leon miał wrócić do Bydgoszczy. Niestety słuch o nim zaginął. Jeśli ktoś zna dalsze losy Leona to proszę o kontakt.
Urodzony w Opolu, pochodzi z Tarnowa Opolskiego. Absolwent Uniwersytetu Opolskiego na kierunku Politologia o specjalizacji dziennikarskiej. Pilot wycieczek, organizator, animator kultury, społecznik, podróżnik, genealog. Prezes Fundacji Czas Podróżników. Doktorant w zakresie historii na Uniwersytecie Opolskim. Zajmuje się problematyką przesiedleń ze wschodu po 1945 roku, emigracją, genealogią, genealogią genetyczną, a także historią Słowian i Wikingów.
Mógłbym powiedzieć, że po nic, bo jest na świecie wiele istotniejszych spraw, takich jak głód, kryzys, ekologia i wiele innych.
Nie mniej jednak coraz więcej ludzi się interesuje genealogią i przodkami.
Dziś mija 150 rocznica urodzin księdza Bolesława Domańskiego. Księdza Patrona zasłużonego dla Krajny i Związku Polaków w Niemczech, który obchodzi w tym roku 100 rocznicę powstania.
Artykuł poświęcony Lutosławie Malczewskiej, dziennikarce, nauczycielce, działaczce, a także córce Kazimierza Malczewskiego, I Prezesa I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech.
