W tym roku obchodzimy 100 rocznice powstania Związku Polaków w Niemczech, a także 99 rocznicę powstania Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech z siedzibą w Opolu. Można się zdziwić jak wiele Opole ma wspólnego z tą organizacją polonijną.
Początek XX wieku był to ciężki czas, zwłaszcza dla Polaków na Śląsku. Nie wszyscy mogli się cieszyć z odzyskania niepodległości w 1918 roku, niektórzy musieli nadal o nią walczyć, nie tylko zbrojnie. Jedną z organizacji, która o to dbała był Związek Polaków w Niemczech (ZPwN).
Historia organizacji rozpoczęła się 27 sierpnia 1922 roku… w Berlinie. To tam spotkali się przedstawiciele największych polskich organizacji, aby się zjednoczyć w jedną, dużą organizację. Wybrano tymczasowe władze, a także uchwalono projekt statutu. Już 3 grudnia 1922 roku spotkano się ponownie, aby ostatecznie wybrać władze, a także uchwalić statut. Tego dnia zarejestrowano organizację z siedzibą w Berlinie. W 1923 roku była ona podzielona na 5 dzielnic. Dzielnica I, która obejmowała teren Śląska, miała swoją siedzibę w Opolu.
W 1924 roku ZPwN liczyło 24 tys. członków. W I Dzielnicy było ok. 5100 członków, co stanowiło 16,5%.
W 1933 roku wszystkie organizacje musiały dostosować swoją symbolikę do symboliki państwowej. Już wcześniej panował zakaz używania symbolu Orła Białego, a ZPwN prowadziła pracę nad symbolem swojej organizacji. Tak powstał pierwotny projekt zaproponowany przez Janinę Kłopocką. Była to grafika przedstawiająca bieg Wisły. Nazwę wymyślił Edmund Osmańczyk, który ze słów Rodzina (ród) oraz godło stworzył neologizm Rodło.
Żeby spełnić wymagania nazistów Rodło zostało uproszczone, tak, że zaczęło przypominać swastykę, nie tracąc nic ze swojej symboliki.
Dzięki m. In. takim sprytnym zabiegom organizacja mogła działać, aż do 1939 roku. Związek prowadził działalność społeczną, kulturalną, gospodarczą i polityczną, a także posiadał swoich reprezentantów na wszystkich szczeblach władzy w państwie niemieckim. Organizacja posiadała swoje organy prasowe, a nawet bank.
Dzięki działaczom ZPwN udało się uratować w Opolu Wieżę Piastowską, która miała zostać zburzona razem z zamkiem.
W Opolu mamy wiele pamiątek po tej organizacji. Przede wszystkim co najmniej 28 ulic, których patronami są osoby związane z ZPwN, a także jeden skwer. Nie zawsze są to zupełnie nieznane ulice gdzieś na peryferiach, a wręcz przeciwnie. Takie ulice jak Domańskiego, Osmańczyka, Kośnego czy Spychalskiego są przecież znane każdemu mieszkańcowi naszego miasta. W Opolu pochowani są także zasłużeni działacze ZPwN tacy jak Edmund Osmańczyk czy Kazimierz Malczewski. W mieście możemy także znaleźć parę tablic pamiątkowych poświęconych ZPwN oraz jego działaczom.
Arka Bożek – ur. 12 stycznia 1899 w Markowicach, zm. 28 lub 29 listopada 1954 w Katowicach, polski działacz na Śląsku Opolskim.
Augustyn Kośny – ur. 27 listopada 1896 w Chróścicach, zm. 25 lipca 1939 w Berlinie, polski działacz społeczny i polityczny.
Bronisław Koraszewski – ur. 15 lutego 1864 w Kijewicach, zm. 4 kwietnia 1924 w Katowicach, polski dziennikarz i działacz na Śląsku Opolskim.
Edmund Osmańczyk – ur. 10 sierpnia 1913 w Jagielnie, zm. 4 października 1989 w Warszawie, polski publicysta i politolog, poseł na Sejm PRL I, II, V, VI, VII i VIII kadencji, senator I kadencji.
Franciszek Mehl – ur. 4 października 1868 w Dobrzeniu Wielkim i zm. 28 stycznia 1948 tamże, polski patriota śląski, działacz plebiscytowy.
Helena Gozdek – ur. 21 grudnia 1921 Günnigfeld, Westfallia, zm. 21 stycznia 1943 Auschwitz, młoda działaczka ZPwN, szwagierka Jana Łangowskiego.
Jakub Kania – ur. 11 lipca 1872 w Siołkowicach Starych, zm. 3 grudnia 1957 tamże, polski poeta i pisarz ludowy, działacz oświatowy i narodowy.
Jan Adamek – ur. grudzień 1902 w Grudzicach, zm. 1973 tamże, powstaniec śląski i opolski bibliotekarz.
Jan Augustyn – ur. 12 stycznia 1882 w Grabinie koło Prudnika, zm. 20 czerwca 1940 w Buchenwaldzie, śląski rolnik, działacz społeczny.
Jan Łangowski – ur. 4 lutego 1904 w Zakrzewie, zm. 23 grudnia 1953 w Opolu), dziennikarz.
Jan Nikodem Jaroń – ur. 3 maja 1881 w Jastrzygowicach, zm. 1 sierpnia 1922 w Lublińcu, poeta i dramatopisarz, walczył w III powstaniu śląskim.
Jan Szczeszyński – ur. 1874 w Kórniku k. Poznania, zm. 1940 w Buchenwaldzie, pracownik Banku Ludowego w Opolu. Dyrygent Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”.
Jan Wawrzynek – ur. 22 czerwca 1903 w Starej Wsi, zm. 2 marca 1971 w Opolu, powstaniec śląski, członek Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, działacz społeczny i polityczny na Śląsku.
Janina Kłopocka – ur. 18 sierpnia 1904 w Koźminie, zm. 2 lutego 1982 w Warszawie, polska artystka, działaczka Zadrugi, autorka Rodła.
Kazimierz Malczewski – ur. 5 lutego 1886 w Runowie Krajeńskim, zm. 16 stycznia 1969 w Opolu, działacz polonijny na Górnym Śląsku, dziennikarz i społecznik, organizator polskiego życia narodowego w II i III Rzeszy oraz w Republice Weimarskiej.
Ks. Bolesław Domański – ur. 14 stycznia 1872 w Przytarni, zm. 21 kwietnia 1939 w Berlinie, polski duchowny katolicki, doktor filozofii, proboszcz Parafii Świętej Marii Magdaleny w Zakrzewie (Krajna). Czołowa postać Związku Polaków w Niemczech.
Ks. Bolesław Kominek – ur. 23 grudnia 1903 w Radlinie, zm. 10 marca 1974 we Wrocławiu, polski duchowny rzymskokatolicki, arcybiskup metropolita wrocławski w latach 1972–1974, kardynał od 1973.
Ks. Czesław Klimas – ur. 11 czerwca 1865 w Poznaniu, zm. 16 marca 1937 w Tarnowie Opolskim, ksiądz i działacz polski na Śląsku, poseł do sejmu pruskiego Republiki Weimarskiej.
ks. Karol Koziołek – ur. 14 grudnia 1910 w Cisku, powiat Koźle, zm. 16 lutego 1944 w Kłodzku, działacz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, podharcmistrz.
Leon Czogała – ur. 22 lutego 1909 w Budziskach, powiat Racibórz, zm. Lipiec 1944 w czasie transportu do Auschwitz, robotnik, działacz ruchu młodzieżowego, bibliotekarz.
Leon Powolny – ur. 7 lutego 1887 r. w Grabowie, w Wielkopolsce, zm. 30 października 1943 roku Brandenburg, bankier, harcerz, dziennikarz, żołnierz,
Paweł Kwoczek – ur. 21 kwietnia 1904 w Grabinie, zm. 17 lipca 1975 w Opolu, polski adwokat i działacz mniejszości polskiej na niemieckim Górnym Śląsku, poseł na Sejm PRL II kadencji (1957–1961) z ramienia ZNAK-u.
Piotr Pandza – ur. 1884 w Grudzicach, zm. 1945, polski działacz niepodległościowy.
Stanisław Spychalski – ur. 13 lutego 1873 w Wielkopolsce, zm. 23 października 1945, kupiec, bankowiec, działacz polonijny
Wawrzyniec Świerzy – ur. 9 sierpnia 1910 r. w Mokrych Łanach i zm. w 1944 roku w Buchenwaldzie, działacz patriotyczny, literat i dziennikarz.
Wiktor Gorzołka – ur. 1908 w Łabędach, zm. 24 sierpnia 1944 okolice Buchenwaldu, przywódca polskiej młodzieży na Śląsku Opolskim, redaktor dwutygodnika Związku Polaków w Niemczech „Słowo Śląskie” i współwydawca „Katolika trzyrazowego”.
Władysław Planetorz – ur. 14 grudnia 1910 w Cisku, powiat Koźle, zm. 16 lutego 1944 w Kłodzku, działacz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, podharcmistrz.
W Opolu mamy także ulicę Rodła, a także skwer Heleny Lehr (1913-1998) . Była to wybitna działaczka spod znaku Rodła, jedna z organizatorów Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, a także dziennikarka.
Warto znać te nazwiska, a przynajmniej wiedzieć jak sobie zasłużyły wymienione osoby na to żeby mieć własną ulicę w naszym mieście. Każda z tych postaci zasługuje na osobny artykuł.
P.S Spośród tych 28 ulic, aż 3 nazwiska są związane z Krajną i ziemią moich przodków.
Urodzony w Opolu, pochodzi z Tarnowa Opolskiego. Absolwent Uniwersytetu Opolskiego na kierunku Politologia o specjalizacji dziennikarskiej. Pilot wycieczek, organizator, animator kultury, społecznik, podróżnik, genealog. Prezes Fundacji Czas Podróżników. Doktorant w zakresie historii na Uniwersytecie Opolskim. Zajmuje się problematyką przesiedleń ze wschodu po 1945 roku, emigracją, genealogią, genealogią genetyczną, a także historią Słowian i Wikingów.
Dziś mija 150 rocznica urodzin księdza Bolesława Domańskiego. Księdza Patrona zasłużonego dla Krajny i Związku Polaków w Niemczech, który obchodzi w tym roku 100 rocznicę powstania.
Kosznajderię do tej pory zaledwie musnąłem. Wiedziałem, że mam tam przodków, ale nie dawali mi się odnaleźć. Pewnej nocy stwierdziłem, że pora się z nimi policzyć.
Zapraszam do zobaczenia mojej prezentacji o poszukiwaniach na Kresach, którą przedstawiłem podczas spotkania zorganizowanego przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Genealogiczne "Pomerania"
